Trăn trở tiếng Hà Nội hôm nay(St)
         


Lời ăn tiếng nói của người Hà Nội là một yếu tố tạo nét tinh hoa đặc sắc của văn hiến Việt Nam. Thế nhưng, sự xuất hiện ngày càng nhiều từ lóng trong giới trẻ khiến yếu tố này ít nhiều mai một.


Vậy tiếng Hà Nội hôm qua thế nào và hôm nay ra sao? Cái cầu nối giữa truyền thống và hiện đại có giữ được trong câu ca dao cửa miệng đất Hà Thành: “Chẳng thơm cũng thể hoa lài/ Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An?”

Tiếng lóng ngày một nhiều

Với một cộng đồng xã hội đa dạng về cư dân, về sự phát triển mạnh mẽ ồ ạt về cơ sở vật chất (như nhà cửa, khu công nghiệp, khu buôn bán, những nhu cầu trong thời đại mới...) thì sự phức tạp về quan hệ, lối sống, văn hoá bắt đầu nảy sinh. Trình độ văn hoá, mức thu nhập và kéo theo là nhu cầu hưởng thụ khác nhau đã làm lệch lạc nhiều hành vi ngôn ngữ hiện nay. Điều đáng tiếc là hiện tượng này nằm trong đối tượng đại diện cho cái mới là lớp trẻ.

Chỉ cần hoà mình vào một đám đông học sinh phổ thông trung học của bất kỳ trường nào ở Hà Nội, có thể thu thập được vô vàn những lối nói “không bình thường”. Phải nói là lớp trẻ “chịu khó” sáng tạo ra một lớp từ vựng rất phong phú. Thí dụ: trứng ngỗng (điểm 0), vác gậy Trường Sơn (điểm 1), bật mí (tiết lộ), bã đậu (kém thông minh), biến (đi khỏi), cháy vở (không đạt yêu cầu khi mở vở), chặt hèo (chơi bài ăn tiền), chết (bị điểm kém), chào cờ (bị làm kiểm điểm), làm kinh tế mới (chôm vặt), đi tàu suốt (bỏ, chia tay), đóng hộp (diện, chải chuốt), gà tóc nâu (con gái nhuộm tóc vàng), gửi xe cho CÁ (bị công an giữ xe), luộc (đánh bạn để trả đũa), ba lô ngược (sinh viên mang thai), mát (chập cheng, không bình thường), máu khô (tiền dự trữ), vé xanh, quà đặc biệt, giấy bảo lãnh (tiền đô la), phủ phê (xả láng, thoải mái hút, chích heroin)...

Thiên hình vạn trạng các kiểu nói. Mà điều chung kỳ lạ dễ nhận thấy là, các ngôn từ này được các sĩ tử sử dụng một cách rất thuần thục và say sưa. Hình như, các em còn rất tự mãn vì đã thể hiện “cái tôi” của mình, đã sáng tạo ra những lối nói thời thượng, “biết chơi” cho đúng mốt thời đại về mọi thứ. Cố tình phá lệ để tìm ra một kiểu nói khác người mà không tuân thủ các nguyên tắc cần thiết về từ ngữ, ngữ điệu... Đầu tiên có khi chỉ là để đùa vui, trêu chọc nhau. Sau đó thì quen, dẫn đến quá đà, không sửa được nữa. Điều đáng chú ý và đáng lo ngại là có rất nhiều từ đã “chuyển di” từ các nhóm xã hội tiêu cực, như dân bụi đời ăn chơi, trộm cắp... vào giới học sinh, sinh viên, được giới này nhiệt tình hưởng ứng sử dụng và truyền bá.

Trong một kết quả nghiên cứu gần đây, Tiến sĩ Đức Uy đã cảnh báo một điều: Tệ nạn văng tục, nói tục đang lan tràn phổ biến trong ngôn ngữ Hà Nội. Điều này có thể do nhiều nguyên nhân: nhận thức kém, thiếu ý thức, ngoại cảnh môi trường tác động, bắt chước a dua, giải toả những bức xúc trong cuộc sống... Nhưng điều đáng lo ngại hơn cả là (cũng theo tác giả Đức Uy), 74,4 % những người mắc thói xấu này nằm ở độ tuổi 30 trở xuống. Như vậy là lớp trẻ “chiếm ưu thế”(!). Đây quả là điều đáng báo động.

Cần "áp lực" của cộng đồng

Xét cho cùng, có nhiều lối nói khác nhau cũng góp phần làm đa dạng thêm bức tranh ngôn ngữ dân tộc. Tuy nhiên, sự tồn tại các hành vi nói năng phá lệ, thiếu chuẩn mực, thiếu văn hoá là những biểu hiện khác nhau về trình độ, văn hoá, lối sống... và rất cần có sự điều chỉnh, uốn nắn. Sai lầm một hai lần thì ai cũng có thể mắc, nhưng nó chỉ trở nên một tật xấu khi sai lầm đó liên tục được lặp đi lặp lại trong một thời gian dài. Muốn hạn chế điều này, người ta phải có một cung cách giáo dục dựa trên “áp lực” của cộng đồng. Đó là nền tảng cơ bản về nhận thức, về văn hoá. Một hành vi kém văn hoá sẽ không có cơ tồn tại nếu nó bị mọi người phê phán, thậm chí lên án, tẩy chay. Và cứ thế, dần dần nó thành một phản xạ mang tính bản năng, tự điều chỉnh cho mỗi người.

Đã có nhiều người Việt Nam ao ước mình có cơ hội được làm ăn sinh sống tại Thủ đô. Đó là một nguyện vọng bình thường. Nhưng nếu ai đó thoả mãn được mong muốn này thì họ cũng phải tự nhìn về quá khứ ngàn năm văn hiến Thăng Long để xem mình cần thể hiện thế nào cho xứng đáng. Dân tộc ta đã trường tồn và lớn mạnh qua bốn ngàn năm lịch sử. Và không ai có thể trưởng thành mà không kế thừa một chút gì truyền thống cha ông. Người Hà Nội hôm nay có quyền tự hào về mảnh đất mà Lý Công Uẩn đã có công gây dựng cách đây gần 10 thế kỷ.

Nhưng tự hào sẽ không có ý nghĩa gì nếu bản thân mỗi người không “hiện thực hoá” thành một giá trị cho hiện tại. Vậy thì, nói thế nào cho hay, cho phải cũng là một bổn phận cần có với mỗi cư dân Hà Nội. Khi gặp người lạ, bạn biết nói một lời hay, ấy là bạn đã khéo léo giới thiệu quê hương mình một cách tốt nhất. “Vàng thì thử lửa, thử than/ Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời” (ca dao). Lời ở đây là câu nói, là giọng nói, là cách hành xử hợp lý, đúng mực trong cách tình huống giao tiếp khác nhau. Nó vẫn là một tiêu chí quan trọng của người Hà Nội trong một xã hội đang ngày càng hiện đại, thanh lịch và văn minh.

Phó giáo sư, Tiến sỹ Phạm Văn Tình