Nhân 9 năm ngày mất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, xin giới thiệu bài viết của một bạn đọc, một người yêu nhạc Trịnh .
Trịnh Công Sơn đă mê hoặc hàng triệu con tim bằng sự ưu tư đầy Phật tính trong các ca khúc của ḿnh. Thế nhưng lúc nào ông cũng bị ám ảnh bởi một cuộc chia tay lớn: “Đường nào d́u tôi đi đến cơn say/ Một lần nằm mơ tôi thấy tôi qua đời” (Bên đời hiu quạnh), hay: “Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi/ Để một mai tôi về làm cát bụi” (Cát bụi), hoặc: “Ôi, tiếng buồn rơi đều/ Nh́n lại ḿnh đời đă xanh rêu (T́nh xa)… Và cuộc đời ông quả đă kết thúc sớm giữa một rừng hoa tang trắng vào ngày 1/4/2001. Sự ra đi của ông như một dấu lặng vĩnh hằng chấm dứt chuỗi giai điệu 63 năm của một kiếp du ca, nhưng những giai điệu để lại vẫn không ngừng vang vọng, xoáy vào tâm hồn người nghe những vấn nạn muôn thuở của kiếp người.
Ông sinh ra ở Đăk Lăk, nhưng lớn lên ở thành phố Huế trong không khí tĩnh lặng của ngôi chùa Hiếu Quang, nơi gia đ́nh gửi ông vào v́ đời sống quá khó khăn và dường như nh́n thấy nơi bản thể ông căn nghiệp tu hành. Những năm tháng sống ở chùa đă lưu dấu trong âm nhạc Trịnh Công Sơn một cái nh́n hư vô đối với đời sống. Sinh thời, Trịnh Công Sơn tâm sự: “Tôi là một Phật tử ở trong một gia đ́nh có tôn giáo chính là Phật giáo. Từ những ngày c̣n trẻ, tôi đă đọc kinh và thuộc kinh Phật. Thuở bé tôi hay đến chùa v́ thích sự yên tĩnh. Có nhiều năm tháng nằm bệnh, đêm nào mẹ tôi cũng nhờ một thầy đến nhà tụng kinh cầu an và tôi thường đi vào giấc ngủ êm đềm giữa những câu kinh đó. Có lẽ v́ một tuổi trẻ đă có cơ duyên đi qua những cổng nhà Phật nên trong vô thức bên cạnh những di sản văn hóa Đông - Tây góp nhặt được c̣n có lời kinh kệ nằm ở đấy”.
Với Trịnh Công Sơn, đạo Phật là hơi thở, là triết học làm cho con người yêu đời hơn chứ không thờ ơ hay lăng quên cuộc sống: “Tôi vốn thích triết học và v́ thế tôi muốn đưa triết học vào những ca khúc của ḿnh, một thứ triết học nhẹ nhàng mà ai ai cũng có thể hiểu được như ca dao hoặc lời ru con của mẹ. Tôi cố gắng làm thế nào để có thể trong bài hát của ḿnh chuyên chở được một thông điệp của ḷng nhân ái đến với mọi người”. Ông c̣n nói: “Tôi đang cố gắng quên Phật giáo như một tôn giáo. Mỗi người phải tự nỗ lực để xây dựng cho bằng được một ngôi chùa tĩnh lặng trong ḷng ḿnh và nuôi lớn Phật tính trong chính bản thân thành một tượng đài vững chắc. Nó sẽ giúp ta nh́n thế giới khác đi, nh́n cuộc đời khác đi”.
Tự dầm ḿnh trong khí hậu của cô đơn, trong cái màu sắc Khổ đế của Phật giáo và dùng lăng kính ngày xưa để yêu và sống, chỉ có điều Trịnh Công Sơn nói bằng nhạc và thơ: “Nghe xót xa hằn lên tuổi trời/ Trẻ thơ ơi/ Trẻ thơ ơi/ Tin buồn từ ngày mẹ cho/ Mang nặng kiếp người” (Gọi tên bốn mùa). Do đó thế giới nhạc ngữ Trịnh Công Sơn rất lạ: Thực quyện Ảo, Không quyện Có, Khoảnh Khắc ḥa lẫn với Thiên Thu… Nhưng ngày nào đời sống c̣n hiến tặng những “cây trái trần gian” th́ ngày đó Trịnh Công Sơn c̣n tha thiết với đời. Dẫu đó chỉ là những sắc màu của kỷ niệm, của sự chia ĺa, khổ đau, mất mát: “Dù đến rồi đi/ Tôi cũng xin tạ ơn người/ Tạ ơn đời/ Tạ ơn ai/ Đă cho tôi t́nh sáng ngời/ Như sao xuống từ trời” (Tạ ơn). Cả cuộc đời ông là sự phấn đấu không ngừng nghỉ của một Phật tử. Trong Để Gió Cuốn Đi, ông đă hát: “Sống trong đời sống cần có một tấm ḷng/ Để làm ǵ em biết không/ Để gió cuốn đi/ Để gió cuốn đi” và trong bài Ru em: “Yêu em yêu thêm t́nh phụ/ Yêu em ḷng chợt từ bi bất ngờ”. Đây là thái độ “phá chấp” của một con người thấm nhuần tư tưởng Phật giáo.
Sự nhạy cảm với tính hữu hạn của đời người theo quy luật Sinh-Lăo-Bệnh-Tử trong dâu bể vô thường đă làm nên một phong cách Trịnh Công Sơn “một ḿnh một cơi” với những ca từ đầy chất thơ, triết lư, kết hợp với những khúc thức giản dị mang âm hưởng giọng thứ (La thứ) u hoài, man mác, gợi lên một sự trầm tư không dứt về ư nghĩa tồn tại của đời người trên ḍng thời gian tuyến tính, mà xét đến cùng cũng chỉ là một tiến tŕnh từ chiếc nôi đến nấm mồ không thể đảo ngược: “Dưới ṿng nôi mọc từng nấm mồ/ Dưới chân người cỏ xót xa đưa” (Cỏ xót xa đưa). Thế nhưng, đôi khi Trịnh Công Sơn cũng rất “hảo hán” và “ngông nghênh”. Trong Này Em có nhớ, Trịnh Công Sơn hát: “Chúa đă bỏ loài người/ Phật đă bỏ loài người/ Này em xin cứ phụ người”. Và ông cũng mạnh bạo tuyên bố trong bài Tự t́nh khúc: “Chỉ có ta trong một đời” rồi chọn cách sống hết ḿnh: “Hăy cứ vui chơi cuộc đời/ Đừng cuồng điên mơ trăm năm sau/ C̣n đây em ngọt ngào/ Đứng bên ngày yêu dấu/ Nh́n mây trôi đang t́m về núi cao” (Hăy cứ vui như mọi ngày). Đây không phải là một thái độ nổi loạn theo kiểu hiện sinh mà là cách nh́n nhận của một Phật tử trước những nỗi khổ đau và tính cách tạm bợ của cuộc đời.
Nhưng dù có “ngông nghênh” tới đâu, Trịnh Công Sơn cũng về với cái trầm buồn, u hoài, xa vắng. Nói cho cùng, Trịnh Công Sơn vẫn là thi sĩ của nỗi buồn. Ông lớn lên qua cuộc chiến tranh dai dẳng. Ông lang thang, ngơ ngác giữa cuộc sống bức bối, ngột ngạt: “Đại bác đêm đêm dội về thành phố/ Người phu quét đường/ Dừng chổi đứng nghe/ Đại bác đêm đêm ru da thịt vàng/ Đại bác nghe quen như câu dạo buồn/ Trẻ con chưa lớn để thấy quê hương/ Trẻ con chưa lớn để thấy quê hương” (Đại bác ru đêm). Dưới một bầu trời như vậy, thân phận con người là một vấn nạn lớn. Để vượt thắng nỗi đau ấy, con người t́m kiếm mọi nẻo đường để “ḥa giải” với thiên nhiên, với người khác, với chính ḿnh, và t́nh yêu chính là “miền đất hứa” giữa chốn nhân gian này.
Có lần Trịnh Công Sơn tâm sự: “Cái may ở đời là được yêu và đôi khi cái may ở đời cũng là bị t́nh phụ. C̣n yêu th́ c̣n sống. C̣n được yêu th́ c̣n sống dài lâu”. Ông cũng từng lớn tiếng cổ vũ: “Hăy yêu nhau cho gạch ngói có tin vui” (Hăy yêu nhau đi). Nhưng t́nh khúc của Trịnh Công Sơn lại phảng phất những nét buồn, lẩn khuất trong đó là những hờn ghen, giận tủi vô thường của con người trong kiếp trầm luân. Ông quen với những cuộc chia ly hơn là những phút gặp gỡ. Gặp gỡ trong giây lát rồi xa cách ngh́n trùng. Tất cả đối với ông chỉ là những kư ức dĩ văng, những chuyện t́nh huyền thoại xen lẫn những mảng đời thường của hôm qua nhiều hơn là hôm nay.
Trịnh Công Sơn đă thênh thang “một cơi đi về”. Cái ông để lại không là hơi ấm tâm linh, niềm an ủi dặn ḍ của một Phật tử dành cho bao người đă đến và sẽ đến trần gian này làm người. Nó là những lời th́ thầm dấu yêu, những khúc thơ đau thương về thân phận kiếp người, cái đẹp muôn đời mà con người có đầy đủ tư cách cất ḿnh vươn tới.
