THƯ GIÃN CUỐI TUẦN
         





Xướng họa Tết con Trâu


Thái Hữu Tình


Mời đối 1: (đón năm Trâu)
● Đón bác TRÂU chớ gảy đàn cầm, bác là bậc có sừng có sỏ ! (Hà Sĩ Phu)
● Đuổi ông MÃNH mau về sở thú, ông là quân vô đức vô tài ! (Hữu Tình)

Mời đối 2: (hỏi TRÂU, nhớ cái “lề đường bên phải”)
● Mặt cũng lớn, tai cũng to, đường phải trái sao để người dắt mũi ? (HSP)
● Gan thì to, mật thì lớn, lúc an nguy chỉ biết chạy cong đuôi ! (Hữu Tình)
( Vịnh con Trâu: to xác nhưng kém trí khôn và rất nhát. Khi chọi trâu, con nào yếu thế là lập tức cong đuôi chạy thục mạng)

Mời đối 3 : (hỏi TRÂU, về cái thú nhai lại)
● Nhai lại mãi, vẫn toàn Rơm với Cỏ ? (Hà Sĩ Phu)
● Chính chuyên gì, bán cả Nước cùng Non ! (Hữu Tình)

Mời đối 4: (Bảo chú Nghé con)
● Nghé cỏn chớ nghe ông nghẻ ông nghè mà đe hàng tổng ! (Hà Sĩ Phu)
● Tình yêu vi tính (1) phải tinh phải tỉnh kẻo dính cú lừa ! (Hữu Tình)

Bài thơ :ĐÁNH CỜ
Hồ Xuân Hương

Chàng với thiếp đêm khua trằn trọc
Đốt đèn lên đánh cuộc cờ người
Hẹn rằng đấu trí mà chơi
Cấm ngoại thủy không ai được biết
Bao tướng sĩ bày ra cho hết
Đễ đôi ta quyết chiến một phen
Quân thiếp trắng quân chàng đen
Hai quân ấy chơi nhau đà đả lửa
Bước mới vào chàng liền nhảy ngựa
Thiếp vội vàng vén phía tượng lên
Hai xe hà chàng gác hai bên
Thiếp sợ bí thiếp liền gảnh sĩ
Chàng lừa thiếp đang khi bất ý
Giục chốt đầu dú dí vô cung
Thiếp còn đang mắc nước xe hồng
Nước Pháo đã nổ đùng ra chiến
Chàng bảo chịu thiếp rằng chẳng chịu
Thua thì thua quyết níu lấy con
Khi vui nước nước non non
Khi buồn lại giở cờ son quân ngà...


Tập tục vùng cao

Kỳ1."Ăn cơm trước kẻng" nhiều năm

Đó là những nơi heo hút rừng sâu, bao đời nay bà con dân tộc thiểu số sống dựa vào thiên nhiên, định mệnh. Luật tục đã là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ.

Luật tục vùng cao luôn mang màu sắc kỳ bí, huyền thoại. Những luật tục đôi khi đẫm nước mắt vì khắc nghiệt, nhưng có lúc cũng lắm tiếng cười.

Trước khi cưới, chàng trai phải sang ở rể cho bên nhà gái đến hơn chục năm. Lúc đón dâu về nhà, chàng rể cũng đón luôn cả đàn con dăm bảy đứa! Đó là tục lệ ở rể bao đời nay của người La Ha ở xã Nậm Păm, huyện Mường La, tỉnh Sơn La.

Chung chăn, chung chiếu

Giữa trưa, dưới chân núi Ha Bi, Lò Văn Sương (28 tuổi) vẫn say sưa ngồi đan lưới. Công việc hằng ngày của anh rất "đơn giản": làm tất cả những gì nhà vợ giao và chỉ được nghỉ khi vợ cho phép! Bù lại anh được phép... ngủ với vợ dù chưa làm lễ cưới chính thức. Sương khoe: "Mình có em bé rồi, nó đang trong bụng mẹ ấy mà”. Thế nhưng khi tôi hỏi thăm lý lịch của vợ, Sương lúng túng như gà mắc đẻ: "Cán bộ chờ tí, mình sẽ đi hỏi nó tên gì, mình chưa biết tên nó”.

Dân số người La Ha khoảng 1.400 người, sinh sống ở các làng bản xa xôi tại vùng Tây Bắc, nhiều nhất là hai tỉnh Sơn La và Lào Cai. Người La Ha không có tục đa thê, trai gái được tự do tìm hiểu, nhưng nguyên tắc bắt buộc là nam giới khi lấy vợ phải ở rể trong nhiều năm.

Một người bà con bên vợ thanh minh giúp cho Sương: "Quê nó tận bên Bá Kiềm, sang đây ở rể chưa đầy năm. Mà vợ nó giao cho chăm sóc cả chục sào lúa, sắn ở bên kia đỉnh Ha Bi, cách đây hơn năm giờ đi bộ đường núi. Hôm nay cuối tuần, bố vợ lên thay nó mới được về nên rất ít biết chuyện bên nhà vợ, suốt ngày ở trên rẫy làm sao biết tên vợ được".

Chạy đi chừng ít phút, Sương quay lại nói: "À, mình biết tên con vợ mình rồi, nó tên Lò Thị Hạt, tên bố nó là Lò Văn Chon, nhà nó có sáu người à”. Sương lại lúng ta lúng túng khi tôi hỏi dự định ngày cưới: "Ái chà, bố vợ chỉ mới cho mình làm lễ "thu khôm phạc" (lễ chung chăn, chung chiếu) thôi, còn lễ cưới to thì khi nào mình làm trả đủ công bố mẹ con vợ và bảo mang lễ vật sang thì mình mới tính, nó chưa cho phép đâu cán bộ ạ”.

Một "đàn anh" của Sương vừa hoàn thành "nghĩa vụ” ở rể là Lò Văn Tún. Tún khá may mắn vì bố vợ thương chàng rể siêng năng hay làm, nên ông chỉ bắt Tún ở rể ba năm rồi cho làm đám cưới. Khi tiễn con gái về nhà chồng, ông bố còn mát tay tặng con rể quí một con trâu và nhiều chăn bông, nệm ấm. Một năm sau khi làm đám cưới, vợ Tún mới sinh thằng cu.

"Ấy là tao đã tình cảm với thằng Tún lắm rồi, hồi trước tao đi cưới vợ, ở rể như đi phu mở đường qua núi. Ở đến 12 năm mới được bố mẹ vợ tặng trâu và cho cưới, cực như trâu, được cái nó cho ngủ với vợ mỗi đêm", ông Lò Văn Sả - bố vợ Tún - nói.

Cụ bà 104 tuổi kể chuyện lấy chồng

Năm nay đã bước sang tuổi 104 nhưng bà Lò Thị Hặc, người ở bản Huổi Liếng, xã Nậm Păm vẫn còn khỏe lắm. Bà có thể ngồi đan gùi, đan sọt cả buổi mà chẳng thấy đau lưng, nhức mỏi gì. Cạn hai chén rượu đầy, bà Hặc thì thầm kể: "Hồi trẻ tao có đến 60 người yêu, trong số ấy một thằng ở cùng bản là được tao chọn cho ở rể. Vậy mà "cơi poóng" (lễ ăn hỏi) cũng phải mấy lần mới xong, vì cứ ra khỏi nhà một đoạn là thấy con nai, con hoẵng đằng xa. Ấy là điềm gở phải quay về.

Nhưng thằng ấy vẫn kiên nhẫn chờ đợi qua bao mùa trăng. Đến ngày "thu khôm phạc", người nhà nó mang rượu ngon, lợn béo, vòng bạc, váy hoa... sang chất đầy cả một nhà tao mới cho chung chăn, chung chiếu.

12 mùa rẫy trôi qua, tao sinh cho nó bốn đứa con gái, một thằng con trai thì bố mẹ tao mới cho nó làm lễ cưới. Nhưng thế là nhanh lắm vì nhà nó giàu, mỗi năm dâng lễ vật ba đồng bạc nên được bố tao trừ đi một năm ở rể".

Câu chuyện cưới xin đầy cam go của người La Ha đâu chỉ dừng lại thế. Dù đã có con cái đùm đề, nhưng trước khi rước vợ về chàng rể còn phải làm đám "thu mạ phu" (đám cưới to), mang cả bầu đoàn sang xin nhà gái cho "ngủ nhờ" để sáng hôm sau lôi trâu, bò, lợn, gà, cá ống, cá kép, rượu phu sin mang theo ra đãi đằng họ hàng nhà gái, xin phép tổ tiên cho đón dâu về nhà chồng.

Lúc ấy bố mẹ già mới gật đầu và chia cho vợ chồng một con trâu, ít chăn nệm làm của hồi môn. Từ lúc ấy họ mới chính thức là vợ là chồng. Bà Hặc ở với chồng được 30 năm trước khi ông "quay đầu về núi", thì gần nửa thời gian ông chồng phải ở rể nhà bà trước khi chính thức được bà gọi là chồng.

Cũng như chồng mình, bà Hặc cũng "bắt" bảy chàng trai La Ha xin được làm chồng bảy cô con gái của bà phải ở rể phụ việc nhà bà từ 8-9 năm, sinh con cháu đông đúc rồi mới cho sang làm đám cưới linh đình. Giờ thì họ đã lần lượt qua đời, chỉ còn người con trai út sau khi ở rể bảy năm bên nhà gái đã dẫn vợ và mấy đứa cháu nội về sum họp bên bà.

Ở Nậm Păm bây giờ không biết có phải do ảnh hưởng thời đại kỹ thuật số hay không, mà thời gian ở rể của phần lớn các chàng trai thường ít hơn và các nghi thức cũng giản tiện hơn nhiều.

Ông Lò Văn Hom, 50 tuổi, ở bản Huổi Liếng, nói: "Thời buổi này bọn trẻ không có kiên nhẫn chờ đợi lâu, với lại ai cũng có công việc, nếu ở rể lâu quá thì cũng khó khăn. Nhưng đó là phong tục tập quán của dân tộc mình có từ xưa, phải khuyên bảo bọn trẻ giữ gìn thôi".

Theo Tấn Đức (Tuổi Trẻ)

Kỳ 2: “Trái cấm” sau hôn nhân

Với người dân tộc Trieng ở huyện miền núi Ngọc Hồi (tỉnh Kontum), việc có con chưa đến một năm sau khi cưới bị xem là “phải tội với Giàng”.

Sau đám cưới, đôi vợ chồng trẻ được ngủ chung với nhau nhưng sẽ chẳng có đêm tân hôn. Đối với họ, chuyện vợ chồng sau một năm vẫn bị xem là “trái cấm”!

“Cám treo, heo nhịn”

Dù rất muốn có đứa con cho vui cửa vui nhà, song đôi vợ chồng trẻ A Quyết - Y Tươi vẫn không dám vượt qua luật tục ngàn đời của người Trieng. Đưa tay nựng đứa con nhà hàng xóm, A Quyết cười buồn: “Luật tục nghiêm lắm, ai mà có con chưa đến một năm sau khi cưới là bị già làng phạt liền. Nhẹ thì con heo ú, nặng thì con bò, con dê, lại còn bị người làng chê trách nữa”.

Khi hỏi về chuyện tình cảm vợ chồng sau khi cưới thì A Quyết thật thà: “Mình chỉ ngủ chung thôi chứ chẳng dám làm gì đâu, nhỡ mà có con thì heo đâu nộp phạt cho làng? Khổ cái thân lắm, cưới nhau rồi nhưng đêm đến chỉ dám ôm con vợ để ru giấc ngủ. Cám thì treo đó mà heo thì nhịn đói”.

Là một xã biên giới nhưng làng Nông Nội, xã Đắk Nông (huyện Ngọc Hồi) không còn heo hút như xưa khi con đường Hồ Chí Minh mới được mở ra. Hôm ấy nhà Y Tuân làm lễ đặt tên cho con, mọi người trong làng kéo đến chung vui cùng đôi vợ chồng trẻ.

Mẹ Y Tuân không giấu được vẻ lo lắng bấy lâu: “Gả con rồi mà vẫn lo, lỡ chúng nó không giữ được lệ làng mà sinh con trước một năm thì dân làng chê cười, nhục cho cả nhà. Là con gái Trieng thì phải biết gìn giữ kể cả sau khi đã có chồng, như thế mới được nhà chồng, làng bản xem là con gái nết na. Bây giờ thì gia đình tôi đỡ lo rồi”.

Anh Xiềng Thanh Thiên - chồng Y Tuân - nháy mắt tinh nghịch: “Có lấy vợ thì đừng lấy con gái người Trieng, đêm đông dài lắm”.

Đã gần 80 tuổi nhưng già làng Hà Sỹ Xê trông vẫn còn tráng kiện. Đang hào hứng bên ché rượu cần với mớ thịt chuột, bỗng già Xê nghiêm nét mặt khi nhắc đến chuyện “trái cấm” sau hôn nhân: “Không được, mới cưới chưa được một năm mà có con là không được! Như vậy là có tội với làng. Nếu ai vi phạm thì Giàng sẽ nổi giận, làm cho làng mất mùa, hạn hán, lũ lụt và bệnh tật”.

Đã từng có nhiều cặp vợ chồng bị đuổi ra khỏi làng chỉ vì “lửa gần rơm” kềm lòng không đặng, dám cãi lại ý Giàng để ăn “trái cấm”. Chị Y Chảy ở làng Măng Lon, xã Đắc Môn (huyện Đắc Glei) là người đã nuôi thằng A Trình khi nó và bố bị đuổi ra khỏi làng.

Đưa tay chỉ về phía A Trình đang ngồi thu lu, chị kể tiếp: “Cha nó là A Ram, lấy vợ bên xã Đắc Nông, huyện Ngọc Hồi. Do hai vợ chồng nó cưới nhau chưa đầy một năm mà đã sinh con, nên bố vợ cho rằng như vậy là điềm gở, làm bà ngoại đau ốm. Ông ngoại cho rằng vợ chồng nó đã gây ra tội lớn nên đuổi hai bố con khỏi nhà, thật tội nghiệp”.

Chửa hoang: trọng tội với Giàng

“Là con gái Trieng thì đừng bao giờ chửa hoang, như vậy là mắc phải tội nặng với Giàng, Giàng sẽ không bao giờ tha thứ, làng cũng không tha”, già làng Xiềng Sỹ Xê vẫn thường răn dạy đám trẻ như thế.

Ông nói: “Nếu nhà nào có con gái chửa hoang thì phải cúng cho Giàng một con trâu và bị đuổi ra khỏi làng. Nếu không làm thế, Giàng sẽ nổi giận trừng phạt cả làng”.

Nhiều người cho biết ngày nay tuy hình phạt có nhẹ đi nhưng vẫn là nỗi ám ảnh đối với những ai lỡ chửa hoang hay có con ngoài giá thú. Thủ tục cúng Giàng không chỉ mang tính tín ngưỡng mà còn có tính răn đe, cảnh báo đối với những cô gái trẻ trót dại.

Già làng kể: “Gia đình nào có con gái chửa hoang thì không cần làng đến đòi mà phải tự biết lỗi, mang heo đến nộp cho làng. Heo nộp phạt sẽ được những người cao tuổi trong làng giết lấy huyết pha với nước đem rải ở các ngã ba, ngã tư đường để người làng khác nhìn vào vệt máu ở các ngả đường sẽ biết làng mình có người phạm phải tội lớn, phải tự thú với cộng đồng thôi”.

Cách nay chưa lâu, làng Nông Hội xôn xao khi chứng kiến lễ nộp phạt của cô gái trẻ tên là Y H.. Xinh đẹp, nết na có tiếng ở làng, nay Y H. bị xem như là một thảm họa của làng.

Hỏi chuyện, Y H. rụt rè kể: “Mình yêu thằng N., nhưng cái bụng nó không thiệt với mình. Sau một đêm hẹn hò mình đã lỡ dại mang tội với Giàng. Tuy nộp phạt rồi nhưng mình lo lắm, nhỡ có ai đau ốm, bệnh tật hay làng mất mùa là họ lại nói tại mình nên mới thế. Khổ thân mình lắm, chắc mình phải đi nơi khác để sống thôi”.

Sau khi biết Y H. có thai thì N. trốn biệt, vì theo lệ làng người Trieng, không chỉ mình cô gái phải chịu phạt mà nếu già làng biết ai là bố của đứa bé thì cũng bị làng phạt vạ một con heo. “Phải phạt cả nam lẫn nữ, như thế mới công bằng”, già làng Kring Mer nói.

Già làng Kring Mer khoe rằng ở làng người Trieng không thể tìm ra người đàn ông nào có hai vợ. Ông nói: “Đối với người Trieng, có hai vợ là điều tối kỵ. Nếu ai lấy hai vợ hay có vợ rồi mà có con với người phụ nữ khác thì sẽ bị làng phạt vạ trâu và đuổi ra khỏi làng”.

Già làng Kring Mer nói cả đời ông chưa bao giờ thấy người Trieng nào có hai vợ cả. Đó là điều mà người Trieng vẫn thường tự hào khi nói về dân tộc mình.

Nhà tình yêu

Tuy trong quan hệ nam nữ của người Trieng hết sức nghiêm ngặt, nhưng không vì thế mà kém phần lãng mạn. Có lẽ chỉ có người Trieng mới có “nhà tình yêu” trong hệ thống nhà sinh hoạt cộng đồng.

Theo truyền thống, nhà rông là nơi sinh hoạt chung của cả dân làng và chỉ có đàn ông mới được ngủ lại ở đây. Nằm cạnh nhà rông là nhà ding don (tiếng địa phương nghĩa là nhà tình yêu).

Già Xê giải thích: “Nhà ding don là nơi dành cho đám con gái mới lớn trong làng đến để tìm bạn. Đây là nơi để thanh niên nam nữ tâm sự với nhau sau một ngày nương rẫy. Chỉ có con gái mới được ngủ qua đêm ở nhà ding don, còn đám con trai sau khi chuyện trò thì phải về nhà rông để ngủ”.


Theo Thế Anh (Tuổi trẻ)


Kỳ 3: Bó củi hứa hôn

Làng Tu Peng (xã Pô Cô, huyện Đắc Tô, tỉnh Kontum) nhỏ bé nằm nép mình bên dòng sông Pô Cô uốn lượn giữa những rặng núi. Đằng xa, trên triền dốc thấp thoáng bóng những cô gái Rơ Ngao với chiếc gùi chất đầy củi sau một ngày nương rẫy.


Tiếng hát của cô thôn nữ trong veo trước gió: Em đã lớn, em đã thành cô gái… Em đi chặt củi hứa hôn, em làm của hồi môn cho người con trai em thương…

Củi đẹp, bắt được chồng đẹp

Dịch cho tôi nghe lời của bài hát, anh A Pơh - người dân ở làng Tu Peng - cho biết từ xưa, con gái Rơ Ngao bước qua tuổi 14-15 đã biết chuẩn bị củi để "bắt chồng". Khi làm rẫy, lên nương các cô được mẹ chỉ dẫn cho cách lấy củi hứa hôn. Củi này được mang về để riêng một nơi, không để lẫn với củi đun hằng ngày. Để có thể tiến hành lễ "bắt chồng" thì người con gái phải gùi đủ 100 bó củi, có trường hợp phải chuẩn bị cả hai ba năm trời mới đủ số củi theo luật tục người Rơ Ngao.

Thấy có người lạ, mấy cô gái Rơ Ngao dừng tiếng hát. Khó khăn lắm chúng tôi mới bắt chuyện được với Y Tâm. Đặt gùi củi nặng trĩu xuống trên đỉnh dốc, Y Tâm nói trong tiếng thở gấp: "Theo phong tục thì củi hứa hôn phải là củi lấy từ cây dẻ, chắc và thẳng. Vì thế mình phải đi vô thật sâu trong rừng mới lấy được. Cái bụng mình chưa ưng ai hết, nhưng mình cũng phải chuẩn bị dần. Bắt chồng mà củi được ít thì xấu hổ lắm".

Đợi cho Y Tâm và đám bạn đi khuất, A Pơh mới nói: "Con gái Rơ Ngao khi đã chuẩn bị củi nghĩa là trái tim họ đã biết rung động. Bó củi là của hồi môn của người con gái dành cho nhà trai và còn như một lời tỏ tình nghiêm túc, thể hiện tình cảm của người con gái đối với người con trai mình yêu. Củi càng nhiều, càng đẹp đồng nghĩa với việc tình yêu của người con gái đối với người con trai càng sâu nặng".

Già làng A Hanh cho hay củi hứa hôn được chặt ngay ngắn với độ dài khoảng 80cm. Đặc biệt không được lấy những cây dẻ cụt đọt, vì như thế sẽ là điềm xấu cho hôn nhân sau này. Sau khi hai gia đình đã thống nhất, trong ngày dạm hỏi, nhà gái sẽ mang củi qua nhà trai như là sính lễ hứa hôn. Sau lễ bỏ củi hứa hôn, nếu được nhà trai chấp thuận thì xem như trai gái đã nên nghĩa vợ chồng, lễ cưới chính thức chỉ còn là thủ tục.

Cũng chính vì thế mà củi hứa hôn được xem như là giai đoạn tốn công sức và quan trọng nhất trong hôn nhân của đời người con gái Rơ Ngao. Y Hoa năm nay mới 17 tuổi, nhưng ròng rã hai năm qua cô đã biết lựa cho mình những bó củi đẹp nhất để gùi về che chắn cẩn thận sau nhà.

Y Hoa nói: "Mẹ mình bảo là con gái Rơ Ngao thì phải biết chọn cái củi đẹp để bắt chồng đẹp. Muốn được chồng và gia đình nhà chồng quí mến thì cần phải có nhiều củi và củi phải đẹp. Nghĩa vợ chồng bắt đầu từ những bó củi này đấy". Đống củi của Y Hoa sau gần ba năm gùi vác mà đến nay cô vẫn chưa tìm được chàng trai ưng bụng. Nhưng Y Hoa rất tự tin: "Chắc củi còn ít nên cái nghĩa vợ chồng chưa đến, mình phải lấy thêm nữa thôi".

Nhìn củi đoán nết nàng dâu

Đến làng Tu Peng, dễ dàng nhận biết được nhà nào vừa có con được "bắt chồng". Vì sau đám cưới, người Rơ Ngao thường mang củi hứa hôn làm một chòi nhỏ trước nhà để khoe như những tác phẩm nghệ thuật và cũng là cách để chủ nhân muốn nói với xóm giềng về cô dâu mới. "Nhìn vào đống củi hứa hôn, người ta có thể đoán biết được công dung ngôn hạnh của nàng dâu", già làng A Hanh nói.


Sau đám cưới, người Rơ Ngao thường chất củi hứa hôn trước cửa như để khoe phẩm hạnh của con dâu mới cưới
Chỉ vào đống củi của cô con dâu Y Na được xếp ngay ngắn trước nhà, ông A Hanh nói đầy tự hào: "Nhìn thanh củi chặt hai đầu bằng lia như cưa, bó củi đều và đẹp có nghĩa là cô con dâu khéo tay. Đám cưới nào có nhiều củi nghĩa là cô con dâu khỏe mạnh và biết thương yêu nhà chồng".

Thoáng nhìn, Y Na không phải là cô gái "nghiêng nước nghiêng thành", nhưng cô là ước mơ của nhiều cô gái trong làng vì được nhà chồng hết mực thương yêu. Mới 17 tuổi nhưng hằng ngày Y Đỗ lân la sang nhà già làng A Hanh để xem và học cách bó củi hứa hôn của chị Y Na.

Hỏi chuyện thì Y Đỗ bẽn lẽn nói: "Ở làng này ai cũng biết tiếng chị Y Na bó củi đẹp, được nhà chồng thương yêu nên em phải qua học. Em nhỏ người nên phải chuẩn bị trước, vì theo phong tục khi lấy củi hứa hôn thì người con gái phải tự mình gùi về mới được nhà chồng tôn trọng".

Nghe chuyện, cụ bà Y HGiáp, ngoài 70 tuổi, cũng góp vui: "Hồi mình đi lấy củi hứa hôn, chồng mình thương lắm nhưng cũng chỉ dám đứng xa nhìn. Thời mình, có nhiều chàng trai vì quá thương người con gái nên đã lén già làng gùi củi giúp người yêu. Như thế là vi phạm tục lệ của làng, sẽ bị già làng phạt. Cũng có trường hợp cô gái do yếu và vụng về, bó củi không vừa ý nhà trai nên khi làm đám hỏi xong thì bị nhà trai trả lại củi và đành phải ngậm ngùi chia tay với người mình yêu". Ngày nay thanh niên Rơ Ngao đã được tự do giúp nhau lấy củi hứa hôn, số lượng củi hứa hôn ngày nay cũng được giảm xuống vài chục bó vì theo già làng A Hanh là "để bảo vệ rừng".

Tôi theo chân Y Tâm, Y Đỗ và nhiều cô gái khác trong làng Tu Peng vào rừng lấy củi. Chân phải lội qua mấy con suối, trèo qua mấy ngọn đồi thì mới đến được nơi có những cây dẻ đẹp dùng làm củi hứa hôn. Tính ra để có được vài chục bó củi "bắt chồng", các cô phải trèo đèo lội suối, gùi nặng trên vai cả vài trăm cây số. Thế mới biết tình yêu của người con gái Rơ Ngao mới lãng mạn và mãnh liệt làm sao.

Người Rơ Ngao thuộc dân tộc Ba Na (còn được gọi là Ba Na Rơ Ngao) sống tại các tỉnh Phú Yên, Bình Định, Kontum với dân số hơn 170.000 người. Người Rơ Ngao được phép tự do lựa chọn bạn đời, việc cưới xin đều theo luật tục cổ truyền.

Nhưng thực tế nhiều khi cha mẹ can thiệp vào chuyện hôn nhân của con cái. Chính vì vậy, trong ngôn ngữ tồn tại hai thuật ngữ hôn nhân: Chărơihkơ ding (hôn nhân tự chọn) và mẽ bă pơ giao ăn (cha mẹ gả bán). Nhưng dù gả bán hay tự tìm đến với nhau thì các cặp vợ chồng Rơ Ngao đều sống với nhau hạnh phúc đến đầu bạc răng long, hầu như không có khái niệm ly dị.


Theo Thế Anh (Tuổi trẻ)

Kỳ 4: 60 chưa phải là già

Ông Triệu Tài Tề (65 tuổi), già làng khu 2, là một trong những người am tường nhất câu chuyện bi hài này ở xã Nga Hoàng (huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ). Ông thuộc như lòng bàn tay những người đàn ông đã và chưa được làm lễ cấp sắc trong làng.


Bản thân ông cũng là một thầy cúng đã từng làm lễ cấp sắc cho hơn 60 người. Ông nói: "Đây là nghi lễ quan trọng nhất trong đời người đàn ông Dao, nếu chưa qua lễ cấp sắc thì người lớn dù 60 tuổi vẫn bị xem là trẻ con, không thể khác hơn".

Chưa được phép lớn

"Bé” Trịnh Phú Nghiêm, năm nay đã 35 tuổi, lấy vợ đã 12 năm. "Bé” Nghiêm đã có bằng trung cấp nông nghiệp, hiện đang làm cán bộ khuyến nông xã, lương tháng 200.000 đồng. Tích cóp hơn ba năm, "bé” cất được căn nhà be bé, hai sào ruộng cha mẹ chia cho vụ nào trúng mùa chỉ được 1,7 tạ, thời điểm giáp hạt ngày nào vợ "bé” cũng bưng rổ đi xoay đủ một cân gạo về nấu, chưa kể trăm cái sự lo cho hai đứa con trai học lớp 6 và lớp 1. Khó khăn là vậy, song chưa bao giờ "bé” Nghiêm để gia đình đói, cả làng ai cũng thương.

"Khó thì khó đấy, nhưng mình dành dụm được ổ rơm, sáu con lợn béo, bầy gà mái hoa, sáu đôi sóc rừng và hơn chục cân măng khô rồi, giờ chỉ còn thiếu 100 lít rượu là mình sẽ được làm người lớn ngay thôi mà”, "bé” Nghiêm khoe với gương mặt phấn chấn. Như để khẳng định ước mơ được làm người lớn đang đến gần, "bé” Nghiêm chỉ vào bầy lợn phổng phao trong chuồng, mỗi con cũng đến 40 cân và nói: "Mình nuôi chúng hồi mới rã bầy, mỗi con chừng 6-8 cân, nhà chủ kêu giá 250.000 đồng/con chứ đâu ít. Có lợn rồi lại tốn bạc triệu làm chuồng và hơn 30.000 tiền cám Con Cò mỗi ngày nó mới lớn được như vậy. Hi vọng đến ngày làm lễ cấp sắc mỗi con sẽ không dưới 60 cân".

Hỏi hoàn cảnh kinh tế đang khó khăn sao không dành tiền lo chuyện khác, "bé” Nghiêm trả lời không đắn đo: "Có chết cũng phải dành dụm cho đủ mọi thứ để được làm lễ cấp sắc, không thì nhục lắm. Nhiều hôm đi dự đám cưới, đám mừng thọ, hay họp mặt bạn bè, hàng họ, mọi người cứ bảo mình đi tìm bàn trẻ nít mà ngồi cùng. Vì luật làng là thế, chưa qua cấp sắc thì vẫn còn là trẻ con. Mấy đứa trẻ cứ nhìn mình cười chúm chím, còn đám thanh niên đã được cấp sắc thì không thèm nhìn mình nửa con mắt".

Trưởng thành

Người Dao thuộc hệ ngôn ngữ HMông-Dao, còn có tên gọi khác như: Đông, Trại, Dìu Miền, Kim Miền... Ở Việt Nam, người Dao hiện có bảy ngành: Dao Đỏ, Dao Tiền, Dao Quần Chẹt, Dao Lô Gang, Dao Quần Trắng, Dao Thanh Y và Dao Làn Tẻn, tập trung nhiều nhất ở các tỉnh biên giới Việt - Trung, Việt - Lào, với tổng dân số khoảng 527.000 người.

Riêng ở tỉnh Phú Thọ, người Dao có khoảng 11.000 người, đứng thứ ba sau hai dân tộc Kinh và Mường trong tổng số 23 dân tộc trên địa bàn. Tục lệ vòng đời của người Dao Quần Chẹt quan trọng nhất là lễ cấp sắc. Tất cả mọi người đàn ông dân tộc Dao đều phải qua lễ này. Người Dao Tiền thì cấp sắc cho con trai chưa có vợ, độ tuổi từ 9-10, Dao Thanh Y cấp sắc từ 8 tuổi trở lên, Dao Quần Trắng độ tuổi từ 10 trở lên...

"Bé” Triệu Phú Luận sắp bước sang tuổi 30, lập gia đình đã mấy năm. Ba hôm trước "bé” Luận đã được dạy phải ăn chay, không được tiếp xúc với chó mèo, các thứ dơ bẩn và không được "gần vợ" để chuẩn bị làm "người lớn". Dù không bị ai giám sát, nhưng "bé” Luận hăm hở chấp hành đầy đủ những qui định nghiêm ngặt ấy, bởi chỉ ngày mai thôi "bé” sẽ trở thành "người lớn" thực thụ.

Và phút giây mong đợi ấy đã đến. Luận ngồi trên chiếc ghế đẩu đặt giữa sân nhà, xung quanh là bảy ông thầy trong trang phục sặc sỡ cầm bảy ngọn nến nhảy múa như đang lên đồng, chính thức bắt đầu nghi lễ cấp sắc cho con trò. Sau một hồi khấn khứa, một trong các thầy lấy ra một gốc măng khô và tung lên. "Bé” Luận nín thở quan sát. Gốc măng rơi ngửa. Vậy là thần linh đã chấp nhận cho "bé” mang tên thánh sư là Pháp Lành, và nay mọi người sẽ gọi anh là Pháp Lành chứ không quen gọi bằng tên cha mẹ đặt nữa.

Vậy là "bé” Triệu Phú Luận đã trở thành người lớn. Từ nay anh và vợ sẽ được tham dự mọi hoạt động của cộng đồng, được dự các đám cưới, đám chay, đám sinh nhật với tư cách của một người đã trưởng thành. Và quan trọng hơn là anh không còn phải mặc cảm, tự ti vì mình là trẻ con trước mặt vợ và những người trẻ hơn anh nhưng đã có tên thánh sư. Đã là người trưởng thành, Luận "hiên ngang" cùng với vợ bước đến tế sống bảy ông thầy đang ngồi uy nghiêm.

Vợ chồng anh gọi tất cả bảy thầy là "say tỉa" (cha) và gọi vợ của các thầy là "say mạ” (mẹ). Nhưng để hoàn tất buổi lễ này, Triệu Phú Luận còn phải trải qua một đêm trắng để thầy hướng dẫn thực hiện các nghi thức tạ ơn tổ tiên, tạ ơn Bàn vương, tạ ơn đấng Tam thanh và nghe "đố tục giảng thanh", răn dạy chuyện đạo nghĩa ở đời, chuyện nên làm và không được làm...

Tục cấp sắc đã trở thành nghi lễ quan trọng nhất trong đời của người đàn ông Dao. Một số người chưa kịp làm lễ mà qua đời thì sau này có điều kiện người thân cũng phải đứng ra làm để người chết được lên cõi Dương Châu. Thế mới có những đám ma mà người chết đã mất cách đây 39 năm, như liệt sĩ Triệu Quí Khoa (sinh năm 1949) ở làng Dần, hi sinh mùa hè năm 1968 tại chiến trường miền Nam. Lúc đó do hoàn cảnh khó khăn ông Khoa chưa được cấp sắc, chưa có tên âm nên gia đình hay tin mà không thể làm đám ma cho ông được. Bây giờ vợ ông Khoa là Triệu Thị Hạ cùng ba người con mới đứng ra làm lễ cấp sắc, đặt tên âm và làm "đám ma khô” rất to cho ông.

"Qua lễ cấp sắc, con người được đề cao lòng danh dự. Vì danh dự, người ta phải vươn lên trong cuộc sống, phải học tập, lao động để giàu có hơn, để con em được cấp sắc. Mặt khác, trong và sau lễ cấp sắc, người thụ lễ cũng được giáo dục, rèn luyện để hoàn thiện mình hơn. Đó là những mặt tích cực của tục cấp sắc", một cán bộ dân tộc Dao ở tỉnh Phú Thọ nói như thế.

Theo Tân Đức (Tuổi Trẻ)

Có thể bạn chưa biết :

1/Tại sao người Anh lại lái xe bên trái đường?

2/Tại sao nước biển lại mặn còn nước hồ thì không?...

3/Quốc gia nào chỉ có duy nhất … một chú lợn?...

4/Ông vua nước Pháp nào có cái dạ dày to gấp đôi người bình thường?...

5/Tại sao người Hawaii hay nói “Aloha”?

6/Kính vạn hoa ra đời từ khi nào?...

7/Tên gọi Bikini xuất phát từ đâu?...

8/Voi có sợ chuột hay không?...

Tại sao

Có ba khách đi du lịch Bun ga ri bằng ô tô .Sau khi qua biên giới muốn về Sofia nhưng đến một ngã ba họ không biết đi như thế nào nữa .Gặp một người đàn ông , người lái xe hỏi đường nhưng người đó không biết một ngoại ngữ nào cả .Người lái xe chỉ phía trước nói :
- Sofia .
Người đàn ông lắc đầu mấy cái liền .Người lái xe cám ơn và cho xe đi thẳng .Hai người bạn đồng hành thắc mắc :
-Sao ônng ta bảo đường này không đến Sofia mà cậu cứ đi .
Người lái xe chỉ cười không nói gì .
Cuối cùng họ cũng dến được Thủ đô .Hai người bạn nằn nì hỏi người lái xe nhưng anh ta vẫn im lặng .
Bạn có thể trả lời hộ không ?

Câu đố

1/Nhỏ thì mặc áo che
Lớn lăm le ở truồng
Là gì ?

2/Đêm khuya gà gáy o o
Kiếm mùng em vợ lén bò chun vô.
Là cây gì ?

3/Chung quanh bờ đất đắp cao
Có một thằng trọc nhảy vào nhảy ra
Là gì ?

4/Còn duyên ong bướm đi về
Hết duyên dùi đục nằm kề một bên
Là gì ?

5/Mẹ tròn mà đẻ con dài
Cái lưng thì trắng,cái tai thì vàng
Là gì ?

6/Cô kia con cái nhà ai?
Mình đen chân đỏ tóc dài thướt tha
Dừng chân ngắm cảnh hoàng hoa
Ngắm hồ thu thuỷ ,ngắm hoa bích hồng
Hoa còn đẹp nước còn trong
Mà sao cô đã nửa chừng tàn phai?
Là cái gì?

7/Chặt đầu mà vứt nó đi
Lột da uống máu xương thì phơi khô
Là cây gì?

8/Thân em lên tám tuổi đầu
Bố mẹ tham giàu đi gả chồng xa
Còn duyên còn dáng em ở trong nhà
Hết duyên hết dáng quẳng ra ngoài đường.
Là cái gì?

9/mình dài 7 tấc
có khấc ở đầu
có râu ở cổ
có lỗ li ti
có 2 hòn bi
đựng trong cái bị
nhìn thấy các chị
thi nó ngóc lên

10/Em nằm đợi ngửa ở trong phòng
Anh hỏi lần đầu có sợ không?
Khép chặt em gồng, tuôn nước mắt
Banh ra anh nhét, tọt vào trong
Anh lên anh xuống, sao lâu quá
Em lắc em lư, ráng lẹ xong
Anh rút ra ngoài hơi rướm máu
Rờ vô chỗ đó, lỗ trơ không!
Hỏi làm gì ?

11/Thoạt vào Nàng vén váy lên
Ở dười nhấp nháy ở trên gật gù....
Là làm gì ?

12/... dài, mà dái lại to
Đến khi nó ngỗng mấy cô vừa lòng.

Là cài gì ?

CHÚC MỌI NGƯỜI NGHỈ CUỐI TUẦN VUI VẺ !